Elihu, een model dienstknecht

(2)

J. Ph. Fijnvandraat

Alvorens verder in te gaan op het optreden van Elihu wil ik graag op nòg een belangrijke zaak wijzen. Uit de omgang van deze vijf mensen met elkaar, waarvan er tenminste drie aanmerkelijk ouder zijn geweest dan Elihu, blijkt dat zonneklaar: - er was tussen hen geen "generatie-kloof".

Het is één van de ongezonde symptomen van onze tijd, dat het begrip "generatie-kloof" een modewoord is geworden. Het verschijnsel van onbegrip, gebrek aan contact en de onmogelijkheid tot een werkelijk gesprek tussen de oudere en de jongere generatie is betreurenswaardig. Het is een kenmerk van liefdeloosheid en verval. Helaas vertonen tal van kringen van gelovigen in dit opzicht een beschamende wereldgelijkvormigheid. En laten we daarbij niet de fout maken dat we de oorzaak ervan slechts aan één kant zoeken, in ieder geval zeker niet alleen bij de jongeren!

Als er een generatiekloof bestaat onder een gezelschap gelovigen, ligt de oorzaak allereerst bij de ouderen. Zij waren er eerder en hebben de jongeren voortgebracht en opgevoed! Ouderen zijn gevormd door de cultuur van hun tijd, ook als gelovigen. Men kan dit wel willen ontkennen, maar dat is "kiekeboespelen" met jezelf. Een enkel bewijs: In de vorige eeuw gingen de mannen in de wereld er toe over hun baard te laten wegscheren. Aanvankelijk werd dit door bijbelgetrouwe christenen als "wereldgelijkvormig" afgekeurd en nagelaten. De broeders van "de vergadering" hebben dit vrijwel het langste volgehouden, zodat men in de wereld zelfs ging spreken van "de mensen van het baardengeloof". Tenslotte gingen echter ook zij door de knieën voor deze cultuurverandering. En waarom ook niet? Christenen doen er goed aan niet door hun uiterlijk de aandacht op zichzelf maar door hun gedrag de aandacht op de Heer te vestigen!

Enige tientallen jaren geleden veranderde het cultuurbeeld weer.

De genoemde verandering van cultuur werd ingevoerd door de "alternatieve beweging", die wilde afrekenen met de bestaande maatschappijvormen. Men zocht daarbij naar uiterlijke tekenen, die konden dienen als indicatie van het protest tegen de maatschappij. Zo ontstond de slordige gerafelde spijkerbroeken-mode en het dragen van baarden. Na een 15-tal jaren werden deze zaken echter meer en meer door "iedereen" overgenomen (ongetwijfeld zeer tot ongenoegen van de originele propagandisten van de cultuur, die zich daarmee immers hun uiterlijke protestvorm zagen ontvallen, terwijl de maatschappij er niet of nauwelijks door veranderde!).

Naarmate we ouder worden dreigt onze geest zijn beweeglijkheid te verliezen; we zijn dan geneigd alles wat "vroeger" was, voor "beter" te houden. Kritiekloos houden we vast aan wat ons "eigen" is geworden en zijn geneigd allerlei zaken als symptomen van een goed geestelijk leven te beschouwen, die er in wezen niets mee te maken hebben. We verzanden dan in een strak conservatisme, dat uitgroeit tot een wettische geest en een "raak niet, smaak niet, roer niet aan"-houding, die volgens de Schrift eerst recht behoort tot "de eerste elementen van de wereld".

In een tijd van snelle wetenschappelijke en technische ontwikkeling, gepaard met een stelsel van massale kennisoverdracht via verplichte schoolopleiding, zijn er heel wat jongeren, die meer kennis bezitten dan de gemiddelde mens van een vorige generatie. In die zin zijn er heel wat nieuwe dingen, die een vorige generatie niet kende. De reklame heeft zich van dit verschijnsel bediend door nu op elke zaak die zij wenst aan te prijzen het woord "nieuw" te plakken. "Nieuw", "modern", zijn daarbij uitdrukkingen geworden die als synoniem voor "beter" worden voorgesteld. Tal van jonge mensen laten zich nu hierdoor bij de neus nemen. Zij hebben niet in de gaten dat "technisch nieuw", "wetenschappelijk nieuw" heel iets anders is dan "wezenlijk nieuw". Wat "verbetert" is slechts de wapening van onze zintuigen, de snelheid van ons handelen en de kracht ervan. Maar we kunnen nog altijd niets anders dan wat de mens altijd al kon, nl. "horen, ruiken, smaken, tasten, zien" en op grond daarvan gáán, stáán en handelen. In wezen is er niets veranderd.

Dat de mensheid over ongekende mogelijkheden beschikt vertelt het eerste bijbelboek al vele duizenden jaren lang: "De HERE zei: Dit is het begin van hun streven. Nu zal niets van wat zij denken te doen voor hen onuitvoerbaar zijn" (Gen. 11 : 6). Kennelijk is de enige voorwaarde daartoe een goed georganiseerde samenwerking van de mensheid.

Alle ontwikkelingen bewijzen de juistheid van Salomo's woorden "er is niets nieuws onder de zon"! Jonge mensen moeten zich daarom niet laten misleiden door de tijdgeest, die er op is gericht de harten van de vaderen te vervreemden van de harten van de kinderen. En als soms de "vaderen" vervallen zijn in een reactionaire conservatieve houding doen de jongeren goed kwaliteiten te tonen, door op hun beurt niet ook in een reactionaire houding te schieten! Revolutie en opstand zijn in wezen 100% reactionair! Hun eerste les moet zijn: Laat ik er met Gods hulp voor waken dat ik als ik eenmaal oud geworden ben, niet in dezelfde fout verval! En de tweede is deze: nooit terwille van de loze kreet "nieuw" met het badwater van conservatisme ook de baby van de wijsheid wegwerpen, maar er je voordeel mee doen!

Aanvaardt dus niet klakkeloos alles wat als "nieuw", "bevrijdend" en "vooruitbrengend" wordt voorgeschoteld. In de wereld moeten christenen wel de meest kritische mensen zijn: "Toetst alle dingen..."! Wie dat doet ontdekt al gauw, dat "nieuwe" dingen in feite neerkomen op herhalingen van zaken uit de menselijke geschiedenis. De uiterlijke jas is wel verschillend, maar er zit hetzelfde wezen in. Bij dit toetsen hebben we natuurlijk allereerst de Heilige Schrift nodig als toetssteen. Maar in het werken met die toetssteen kan de ervaring van de "vaderen" - evenals hun inzicht trouwens - van onschatbare waarde zijn!

Een generatie-kloof ontstaat niet alleen als ouderen geen afstand kunnen nemen van de tijd en de cultuur waarin zij groot geworden zijn, maar ook als jongeren geen afstand kunnen nemen van de tijd en de cultuur, waarin zij opgroeien! Het gaat daar bij vaak zelfs om dezelfde fout aan beide kanten!

Juist de bijbel stelt ons in staat om zó afstand van onze tijd te nemen, dat we de betrekkelijke van de absolute zaken leren onderscheiden.

In het licht van wat de bijbel leert drink ik bijv. in Nederland met vrijmoedigheid wel eens een glas wijn, terwijl ik dat als ik onder christenen in Engeland ben zonder enige moeite geheel nalaat. Zij hebben dat - ten onrechte - tot een absolute zaak gemaakt. Ik deel hun mee, dat ik het terwille van hen nalaat en maak het zo tot een betrekkelijke zaak, waarover het eenvoudig de moeite niet waard is te twisten!

Een dergelijke houding voorkomt het ontstaan van een kloof.

Het prachtige van het boek Job is in dit opzicht, dat het ons oude mensen en een jonge man toont, die bevriend zijn; die enerzijds met waardering en anderzijds met respect met elkaar weten om te gaan, die vrijmoedig met elkaar spreken, geen blad voor de mond nemen maar daarbij dat wat gepast is niet uit het oog verliezen! Hier zien we vier mensen voor ons, die geen generatiekloof kennen en ook aan een jonge man ruimschoots gelegenheid geven om het zijne te zeggen… en dat niet alleen, maar die dan ook naar hem luisteren! En waarom werd naar die jonge man geluisterd? Omdat deze jongeman zelf ook uitstekend geluisterd had!